een muurreclame met een verhaal

Een poosje geleden las ik dat in veel steden oude muurreclames worden gerestaureerd. Een stukje locale geschiedenis in ere hersteld. Zo ook in Deventer. Op diverse plekken zijn me deze muurreclames opgevallen. Waaronder deze, aan het einde van mijn eigen straat. Deze week ben ik er eens beter naar gaan kijken. Er blijkt een heel verhaal achter te zitten.....

Op deze plek, hoek Kuiperstraat - Nieuwstraat, waar nu een Aziatische winkel zit, was van 1931 tot 1942 de textielwinkel van Samuel Noach gevestigd. Hij was een kleurrijke Joodse koopman, die in heel Nederland bekend stond om zijn 'kloosterlinnen'. Hij noemde zich 'Goedkoope Sam' of 'De Man van Deventer'. Voor zijn handel in manufacturen trok hij het hele land door, rondtoerend met een verbouwde Chevrolet met wereldbol.

In de oorlog besluit hij, tegen alle adviezen in, om niet onder te duiken. In 1942 vertrekt hij vrijwillig, samen met 26 andere Joodse mannen uit Deventer, naar werkkamp De Wittebrink in Hummelo. Vandaar wordt hij gedeporteerd naar Westerbork en eindigt uiteindelijk in Auschwitz. Zijn vrouw en kinderen duiken wel onder, maar de enige van de familie die de oorlog overleeft, is dochter Clara. Zij en haar man Charles van Biene ontfermen zich over de kinderen van haar broer Bram, en nog een nichtje van Charles. Zelf krijgen zij nog twee kinderen.

Ze hadden het moeilijk na de oorlog. Ze konden niet zomaar terug in het pand aan de Nieuwstraat, er zaten andere mensen in. Dat lukt pas na jarenlang slepende procedures. Bovendien kampten ze met een groot oorlogstrauma, maar liepen tegen grote onverschilligheid aan. Als de oorlog in Korea uitbreekt, voelen ze de nieuwe wereldwijde oorlogsdreiging heel sterk. Ze besluiten met het hele gezin in 1951 acuut naar Australië  te emigreren.

In 1991 wordt het pand aan de Nieuwstraat gekocht door Otto van Huffelen. Hij raakt gaandeweg steeds meer geïnteresseerd in het verhaal van Samuel Noach en de geschiedenis van zijn pand. De Stichting Industrieel Erfgoed Deventer besluit de muurreclame te restaureren, en tegelijkertijd komt er een boek uit over de illustere Man van Deventer, de man die niet verdwijnen kon.

Het boek kent een wonderlijke achtergrond: het is gebaseerd op een plakboek van Sam Noach dat tijdens de oorlog is bewaard door de zusters van het St. Jozefziekenhuis in de Nieuwstraat. In 1945 is het overhandigd aan Clara. Op een dag belde Clara's in Australië  wonende zoon Leo aan bij het voormalige pand van zijn grootvader, nu dus van Van Huffelen, met het dagboek van zijn grootvader onder de arm. En zo is een kopie van het dagboek weer in Deventer teruggekomen.

Vlak voordat het boek zal verschijnen in 2010, gebeurt er nog iets opmerkelijks. Bij een inventarisatie van de depots van Stadsarchief en Atheneumbibliotheek (SAB) in Deventer wordt een envelop gevonden met het opschrift 'Goedkoope Sam'. In de envelop zitten foto's en negatieven van Samuel Noach. Naast reclamefoto's en trouwfoto's van dochter Clara, zitten er ook een aantal aangrijpende foto's bij.
Op de foto's is te zien hoe hij in augustus 1942 zijn koffer pakt vlak voor zijn vertrek naar werkkamp De Wittebrink. Hij poseert op het dakterras van het pand aan de Nieuwstraat in zijn werkpak, dat hij in dat kamp verplicht is te dragen. Het zijn de laatste momenten van het gezin Noach.

Ter nagedachtenis aan Samuel Noach, zijn vrouw Betje Noach-van Gelder en dochter Sophia zijn er  zg. 'Struikelstenen' ('Stolpersteine') in de straat aangebracht.

Links:
Struikelstenen Deventer
Etty Hillesum Centrum: Struikelstenen
Stolpersteine
Stichting Industrieel Erfgoed Deventer: De man van Deventer